Volgens dr. Worden moet een rouwend persoon 4 rouwtaken afwerken om het verwerkingsproces bij het verlies van een dierbare te voltooien. Het feit dat dr. Worden spreekt van 'taken' geeft aan dat de rouwende persoon het werk moet verzetten. Het geeft aan dat iemand die een dierbare is verloren zelf werk moet verzetten om hiervan te herstellen.
Rouwtaak 1: De realiteit van het verlies accepteren
Wanneer iemand sterft is onze eerste reactie vaak ontkenning. We willen niet aanvaarden dat deze persoon er niet meer is en niet meer terugkomt. Volgens dr. Worden bestaat de eerste rouwtaak erin tot het besef te komen dat de persoon dood is en niet meer zal terugkomen. Daarbij gaat het niet alleen over rationele aanvaarding maar eveneens over emotionele aanvaarding. We zien dat dit meestal een moeizaam proces is dat tijd vraagt.
Het brengen van een laatste groet kan helpen om de realiteit te aanvaarden, want we zien de persoon levenloos liggen.
Vertaling naar kinderen
Kinderen zien de realiteit op een andere manier dan volwassenen. We zien dat veel kinderen schijnbaar onverschillig of zonder emoties reageren. Daarnaast kunnen we stellen dat kinderen niet lang met de trieste realiteit kunnen bezig zijn. Hierdoor zien we dat kinderen met hun verdriet bezig zijn op verschillende momenten en in beperkte hoeveelheden. Kinderen hebben verdriet op hun manier en op hun eigen tempo.
Sommige kinderen, vooral jongeren, stellen het rouwproces uit. Wanneer kinderen dan na verloop van tijd gaan rouwen, zien volwassenen vaak het verband niet meer met het verlies. Hierdoor worden ze op school al snel bestempeld als 'lastige leerling'.
Hoe kinderen helpen met deze rouwtaak?
- We helpen kinderen door zo open mogelijk zijn over wat er gebeurd is. Het is belangrijk om een nauwkeurige uitleg te geven over de gebeurtenissen maar daarbij moet ook uitgelegd worden wat de dood precies betekent.
- We helpen kinderen door hen rustig te antwoorden op de vele, concrete vragen die ze hebben.
- We helpen kinderen door ze persoonlijk afscheid te laten nemen van de dierbare met een rouwbezoek. Het is wel erg belangrijk om daarbij concreet uit te leggen wat er te zien zal zijn. Wanneer het kind hier niet bij aanwezig wil zijn, mogen we hen niet dwingen maar moedigen we het wel best aan. In de tekst wordt de tip gegeven om foto's te trekken van de overleden persoon voor moest het kind later spijt krijgen niet op rouwbezoek te zijn geweest.
- We helpen kinderen door met hen te praten over de overledene en hun verdriet. We moeten kinderen de gelegenheid geven om erover te praten, niet één keer maar telkens opnieuw. We zien dat kinderen de realiteit beter gaan beseffen door erover te praten.
- We helpen kinderen door aandacht te hebben voor hun verdriet. We kunnen met kinderen praten, schrijven, tekenen, etc. over hun verdriet.
Rouwtaak 2: Het toelaten van de pijn van het verlies
Volgens dr. Worden is er geen weg om de pijn heen, maar moet men recht door de pijn heen gaan. Om de rouwarbeid te kunnen voltooien, gaat men door fysieke en emotionele pijn. Het is belangrijk dat we durven de pijn toe te laten. Het gaat hierbij over het uitdrukken van en omgaan met gevoelens. We zien dat niet iedereen deze pijn even intensief beleefd en dat sommige mensen proberen om de pijn te onderdrukken door bijvoorbeeld gebruik van alcohol, medicijnen, etc. Deze mensen lopen later het risico om een depressie te ontwikkelen.
Vertaling naar kinderen
We zien dat kinderen de pijn die ze voelen door het verlies erkennen. Maar kinderen houden niet van pijn en daardoor proberen ze deze pijn te vermijden. We zien dat kinderen het niet lang aankunnen om met hun verdriet om te gaan. Hierdoor zien we dat kinderen hun verdriet en pijn geregeld afwisselen met spelen. Kinderen hebben moeite met het uitdrukken van en omgaan met gevoelens. Wanneer kinderen gevoelens niet kunnen verwoorden, zien we dat deze naar buiten komen in lichamelijke klachten zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, buikpijn, etc.
Wanneer kinderen geconfronteerd worden met verlies zien we dat een hele hoop emoties aan bod komen. Het gaat niet alleen om pijn en verdriet, maar gevoelens als boosheid, schuld, jaloezie, agressie, etc. komen ook aan bod. We moeten ervoor zorgen dat kinderen hun gevoelens kunnen ervaren en uiten, want anders stapelt deze geblokkeerde energie zich op in het lichaam. Deze energie komt er dan op een bepaald moment uit in de vorm van een uitbarsting die op dat moment vaak niet in verhouding is tot de situatie.
Kinderen proberen om afleiding te zoeken en op die manier onprettige gevoelens te ontlopen. Deze afleiding vinden ze vaak in school, sport, etc. We zien dat kinderen hier meer gebruik van maken dan volwassenen. We zien dat kinderen rouwen met onderbrekingen. Soms zien we dat ze intensief bezig zijn met hun verdriet en op andere momenten helemaal niet.
Het is belangrijk mee te nemen dat kinderen rouwen wanneer ze er zelf aan toe zijn. We zien dat kinderen om verschillende redenen moeite hebben om met hun gevoelens om te gaan. Kinderen houden bij het uiten van hun eigen gevoelens veel rekening met anderen. We zien dat ze bijvoorbeeld pas hun verdriet gaan uiten als de overblijvende ouder tijd heeft gekregen om zijn verdriet te uiten. Kinderen uiten hun gevoelens pas wanneer ze zich veilig genoeg voelen in de omgeving.
Hoe kinderen helpen met deze rouwtaak?
- We kunnen kinderen helpen door de gevoelens te benoemen. We zien dat kinderen minder goed het onderscheid kunnen maken tussen gevoelens. Zo kan het zijn dat een kind verdrietig is maar dit uit in boosheid. Wanneer we gevoelens gaan benoemen, leren ze zelf het onderscheid maken tussen de verschillende gevoelens.
- We kunnen kinderen ook helpen door een klimaat te creëren waarin ze zich veilig genoeg voelen om hun gevoelens naar buiten te brengen. Het is daarbij van groot belang dat volwassenen hun eigen gevoelens niet ontkennen en ze ook uitspreken.
- We kunnen kinderen helpen door samen met hen op zoek te gaan naar een manier om agressie kwijt te kunnen zonder zichzelf of anderen te kwetsen. (bijvoorbeeld: een boksbal) We helpen kinderen zo om hun gevoelens te uiten. Want kinderen kunnen hun gevoelens vaak beter op zulke manier uiten dan met woorden.
- We kunnen kinderen helpen door de overledene niet dood te zwijgen. We moeten erover blijven praten maar we moeten er anderzijds ook voor zorgen dat we de overledene niet te pas en te onpas ter sprake brengen.
- We kunnen kinderen helpen door toe te laten dat kinderen zich niet alleen bang, verdrietig, boos, etc. kunnen voelen maar dat ze ook blij kunnen zijn.
- We kunnen kinderen helpen door te zorgen voor een goede lichamelijke, emotionele en spirituele ondersteuning.
Rouwtaak 3: Het aanpassen aan een situatie waarin de overledene afwezig is
Volgens dr. Worden bestaat deze taak erin zich aan te passen aan een nieuw leven zonder de overledene. Deze taak is voor iedereen verschillend maar iedereen moet deze taak doormaken. Dit verschil wordt bepaald door de relatie die men had met de overledene en welke rollen deze persoon in zijn leven vervulde. Het betekent niet altijd alleen maar een vervanging zoeken voor bepaalde functies maar het kan ook een statusverlies betekenen.
We kunnen mensen die deze taak proberen te voltooien helpen door elke keer opnieuw te luisteren naar hoe zij proberen zich aan te passen aan de nieuwe situatie en de moeilijkheden die hij hierbij ondervindt.
Vertaling naar kinderen
Kinderen verkennen tijdens deze taak hoe het nu verder moet. De eerste periode zijn er voortdurend gebeurtenissen die kinderen confronteren met het verlies, bijvoorbeeld verjaardag, eerste kerst zonder de overledene, etc. We zien dat hoe zwaar deze taak voor kinderen is, afhangt van de relatie die het kind met de overledene had.
Kinderen moeten nu verder zonder de dierbare persoon. Dingen die ze vroeger met deze persoon deden, moeten ze nu alleen doen. Daarnaast merken kinderen ook dat de rollen en functies die de persoon had, nu worden overgenomen door een andere persoon. Ook ontdekken dat ze meerdere soorten verlies hebben, zoals bijvoorbeeld een deel van het inkomen, vrienden die afhaken, etc.
Bij deze rouwtaak zijn herinneringen belangrijk. Rouwen houdt in dat men zowel de leuke als minder leuke herinneringen herbeleven. Hierbij kan men gebruik maken van foto's, camerabeelden, etc. Men kan hierbij zowel op school als thuis op bepaalde dagen extra aandacht besteden aan herinneringen. Men kan kinderen helpen deze herinneringen een plaats te geven door belangrijke voorwerpen te laten bewaren (bijvoorbeeld een ketting van de overleden persoon).
Hoe kinderen helpen met deze rouwtaak?
- We kunnen kinderen helpen door telkens naar kinderen te luisteren en hen weer op verhaal te laten komen. We kunnen hiervoor gebruik maken van een herinneringsboek of bewaardoos waarin herinneringen aan de persoon worden bewaard. Het kan een goed manier zijn om met kinderen over herinneringen te praten.
- We kunnen kinderen helpen door ze het perspectief te bieden dat er een moment gaat komen waarop het verlies niet meer allesoverheersend zal zijn. Maar anderzijds vergeten we de persoon nooit.
- We kunnen kinderen helpen door een middenweg te zoeken waarin de overledene ter sprake komt. Het is niet goed om de persoon dood te zwijgen maar het andere uiterste is ook niet goed.
- We kunnen kinderen helpen door een herinneringsboek of bewaardoos te maken. Op die manier kan er over herinneringen gesproken worden.
Rouwtaak 4: De overledene emotioneel een plaats geven en de draad van het leven weer oppakken
Volgens dr. Worden bestaat deze rol erin om zich los te maken van de overledene en de emotionele energie in andere relaties en dingen te investeren. Vele nabestaanden hebben het hier moeilijk want het geeft hun een gevoel dat het een vorm van ontrouw zijn is tegenover de overleden persoon. We merken dat nabestaanden die deze taak niet afwerken niet in staat zijn om van anderen te (durven) houden.
Wanneer de vier rouwtaken zijn afgewerkt kan men spreken van een rouwproces dat voltooid is. Dit merken we wanneer een persoon terug kan genieten van alledaagse dingen, de problemen van het leven terug aankan en minder in beslag genomen wordt door het verdriet.
Vertaling naar kinderen
Kinderen hebben de taak om de overleden persoon een plaats te geven in hun emotioneel leven. Dit houdt in verder leven met de persoon in je hart. De overleden persoon is op die manier dicht bij de nabestaanden en kan zijn energie doorgeven. Wanneer kinderen de aanwezigheid van de overledene voelen, is er spraken van een verbinding en op die manier komt er plaats vrij voor nieuwe dingen en relaties.
Hoe kinderen helpen met deze rouwtaak?
- We kunnen kinderen helpen door ook na lange tijd naar kinderen te luisteren, hoe vaak ze het verhaal ook al hebben verteld. Het is belangrijk dat kinderen zich veilig blijven voelen om altijd weer hun gevoelens te kunnen uiten.
- We kunnen kinderen helpen door de naam van de overledene te blijven noemen en herinneringen op te halen.
We kunnen besluiten dat rouw is als een schaduw die men meedraagt en af en toe torenhoog voor het kind staat. Het gemis komt steeds terug, bijvoorbeeld wanneer ze trouwen, kinderen krijgen, etc. Maar toch kunnen kinderen op een gezonde manier met rouwen bezig zijn zodat ze weer verder kunnen met het leven. Dit merken we wanneer kinderen opnieuw kunnen genieten van dagelijkse dingen, als ze de problemen van het leven weer aankunnen en minder in beslag genomen worden door het verdriet.
We kunnen als leerkracht kinderen ondersteunen in de vier rouwtaken. Het is volgens mij erg belangrijk te onthouden dat deze taken allemaal tijd vragen. We moeten ook goed onthouden dat elk kind anders is en dus op zijn eigen manier rouwt. We moeten hier als leerkracht aandacht aan besteden en het kind een veilige omgeving bieden waarin hij terecht kan met zijn gevoelens.
Bron: Thomas (geraadpleegd op 13-04-2014). KULeuven: Thomas: Pastoraal: Rouwen op school: 1.2 Rouwmodel van Worden + vertaling naar jongeren. (Online). Beschikbaar: http://www.kuleuven.be/thomas/page/rouwen-op-school/.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten