Manu Keirse is een klinisch psycholoog en doctor in de medische wetenschappen. Hij is hoofddocent aan de Faculteit der Geneeskunde van de KULeuven en kabinetchef van de minister van Volksgezondheid. Ik vind het een zeer inspirerend man. Vanuit zijn boeken merk je dat hij jarenlang ervaring heeft met rouw en verlies. Hij heeft vele inzichten verworven over hoe mensen en kinderen omgaan met verlies. Ik vond het een erg aangrijpend boek en wil het zeker aanraden aan iedereen die met kinderen te maken heeft. Het kan je enorm veel steunen in het helpen van kinderen. Het valt me op dat het boek gaat over een heel koel en kil thema maar toch gaat er zoveel warmte en liefde uit.
In zijn boek wil Dr. Keirse drie belangrijke waarden meegeven, namelijk eerlijkheid, openheid en oprechte interesse. Wanneer ik heb boek las, merkte ik dat het boek deze waarden echt uitstraalt. Het boek is geschreven in een begrijpbare taal voor iedereen. Je hoeft geen specifieke kennis of woordenschat te hebben om het te kunnen lezen. Dr. Keirse heeft elk woord goed gekozen en zorgvuldig gewikt en gewogen. Daarnaast staan er in het boek ook tal van voorbeelden en getuigenissen die duidelijk maken wat er bedoeld wordt. Dit maakt dat het boek gemakkelijk te begrijpen is. Ik kon het boek niet lezen zonder een traantje weg te pinken. Ik ben ervan overtuigd dat heel wat lezers een traantje hebben weggepinkt terwijl ze dit lazen. Maar dat is niet erg. Een boodschap die in het boek verschillende keren wordt herhaald is dat het belangrijk is om je verdriet te tonen. Het is belangrijk om kinderen te leren hun gevoelens te tonen want wanneer we hun gevoelens durven uiten kunnen ze opgroeien tot gezonde en sterke volwassenen.
Ik vind het een erg interessant boek vol met mooie uitspraken. Ik heb teveel zaken gelezen die ik wil meenemen naar mijn latere klaspraktijk en die ik niet wil vergeten. Omdat deze lijst te lang werd heb ik gekozen om enkele interessante uitspraken te selecteren en deze hieronder op te sommen.
- Een zin die mij erg raakte maar die ook zoveel waarheid uitstraalt wil ik hier graag letterlijk citeren: "Mensen die in staat zijn om van andere mensen te houden, zijn ook voorbestemd om diep verdriet te ervaren als er iets gebeurt met de mensen die hen dierbaar zijn"
- Het is belangrijk om te leren van je fouten. Je moet jezelf waarderen want op die manier kan je het inzicht krijgen dat je zaken fout hebt gedaan maar ervan kan leren. Dit is beter dan je je schuldig over te voelen.
- Een kind heeft behoefte aan het voelen van aandacht en liefde van zorgende volwassene om hen heen om te groeien door verdriet.
- We zien dat kinderen soms explosief reageren. We moeten ervoor zorgen dat kinderen zich niet schuldig gaan voelen na het explosief reageren. We moeten kinderen leren dat deze gevoelens niet goed of slecht zijn. Je kiest zelf niet voor deze gevoelens. We horen kinderen te aanvaarden in hun gevoelens en ons voor ogen houden dat de gevoelens zullen overgaan als ze worden geuit. Het is belangrijk om kinderen de kans te geven deze gevoelens te uiten. Op die manier weten kinderen dat ze gevoelens mogen tonen zodat ze kunnen overgaan.
- We moeten ons voor ogen houden dat we verlies niet kunnen 'oplossen' zoals we een ander probleem oplossen. Het wordt nooit meer zoals voordien maar je kan wel groeien door verlies. Hiervoor zijn pijn en moeite noodzakelijk, maar dat is eigen aan elk groeiproces.
- Vroeger dacht men dat rouwen betekende dat men de band met de overleden persoon moest verbreken om opnieuw verder te kunnen met het leven. Nu beschouwt men verlies als een schaduw: soms klein, soms groot, soms ziet men hem en soms niet. Het komt erop aan om de herinneringen levend te houden en op een gezonde manier verbonden te blijven met de persoon, zonder dat men verscheurd wordt door verdriet.
Wanneer je het boek leest merk je dat verlies bekeken wordt vanuit verschillende betrokkenen: door de bril van ouders en door de bril van het kind (als broer of zus). Dit zorgt ervoor dat we meerdere inzichten krijgen over hoe de verschillende partijen het ervaren.
Ik vond het interessant om te lezen hoe kinderen rouwen. Ik wil hieronder graag de voor mij belangrijkste punten weergeven.
Kinderen rouwen, maar de manier waarop verschilt met die van volwassenen:
- Het zijn eerst en vooral kinderen, dat moeten we ons goed voor ogen houden. Ze hebben geen fundamenteel andere gevoelens dan volwassenen bij verlies, maar de vorm waarin deze geuit worden, kan verschillen. Dr. Keirse vergelijkt het met een vingerafdruk: herkenbaar, maar wel individueel verschillend.
- De manier waarop kinderen rouwen is een weerspiegeling van hun ontwikkelingsstadium. Wat ze begrijpen hangt volledig af van hun ontwikkelingsleeftijd. Maar Dr. Keirse haalt wel aan dat kinderen hoe jong ze ook zijn, verlies aanvoelen.
- Kinderen rouwen temidden van het gewone leven: wanneer iets hun verdriet in gang zet (bv: een vriendje dat wordt opgehaald door papa, een nieuwjaarsbrief, etc.) én ze zich veilig genoeg voelen om dit te uiten.
- We zien dat kinderen rouwen in korte en intense periodes: ze rouwen met onderbrekingen en het duurt soms verschillende jaren.
- Vaak zien we een tijdelijke regressie na verlies. We zien dat kinderen terugvallen in vroeger gedrag, bijvoorbeeld: kinderen gaan weer duimzuigen, bedwateren, etc. We kunnen het zien als een pauze in de rouw, een terugkeer naar een 'veilige' periode in hun leven.
- Kinderen leven zich uit in actie en spel. Dit is hun manier om verdriet te verwerken als je er de mentale en verbale mogelijkheid toe krijgt. Spel is de taal van het kind. Wanneer kinderen spelen, verwerken ze hun gevoelens.
- Sommige kinderen stellen ze rouw uit. Kinderen moeten voldoende veiligheid ervaren om zich te durven overgeven aan de chaotische gevoelens en gedachten in hen. Het kan verschillende jaren duren voor kinderen zich hier veilig genoeg voor voelen.
- Vernieuwde rouw treedt vaak op bij belangrijke veranderingen in hun leven: bij nieuwe, emotionele of mentale stappen kan je verwachten dat kinderen het verlies herbeleven.
Wanneer we kinderen willen helpen bij verdriet, moeten we volgens Dr. Keirse deze belangrijke behoeften vervullen. Dit zijn volgens mij belangrijke zaken die iedereen die met kinderen werkt, moet kennen en deze moet toepassen bij verliessituaties. Op die manier kun al deze personen ertoe bijdragen dat de kinderen opgroeien tot gezonde volwassenen.
Je moet zes fundamentele behoeften vervullen om kinderen te helpen groeien door verlies:
1) De realiteit over de dood voor ogen zien
Volgens Dr. Keirse is het belangrijk om kinderen een eerlijke uitleg te geven over de oorzaak en de aard van het sterven. We moeten ons voor ogen houden dat we niet het risico willen lopen dat ze dit via via vernemen zonder dat er echte opvang aanwezig is. We willen hen deze uitleg zelf en eerlijk geven.
We moeten kinderen de kans geven om de overledene te groeten, als kinderen dit zelf willen. Maar het is wel belangrijk om kinderen concreet uit te leggen wat ze zullen zien. Ook moeten we op het moment zelf oog hebben voor de emoties van kinderen en erover spreken met de kinderen.
2) De pijn van het verlies ervaren
We moeten kinderen aanmoedigen om hun gevoelens en gedachten te uiten, zowel in woorden, beelden, spel, etc. Het is erg belangrijk om schuldgevoelens en boosheid bespreekbaar te maken. Op die manier zorgen we ervoor dat ze hun gevoelens niet opkroppen en opeens ontploffen. Agressie en opstandigheid zijn normaal bij rouwende kinderen, maar we moeten hen leren om deze op een niet-schadelijke manier te kanaliseren.
3) De relatie met de overledene omvormen van een aanwezigheid naar een herinnering
Wanneer iemand doodgaat stopt het leven, maar niet de relatie die men met de persoon heeft. Deze relatie zal wel moeten evolueren. Het is belangrijk om deel te nemen aan de uitvaart. Dit helpt om een arsenaal aan herinneringen op te bouwen. Herinneringen maken het mogelijk om je open te stellen voor nieuwe ervaringen en relaties. We moeten kinderen leren dat ze nog steeds een relatie kunnen hebben met de overleden persoon maar dat dit een ander soort relatie zal zijn. Het is belangrijk om herinneringen over de overleden persoon levend te houden en kinderen hierbij te betrekken.
4) Nieuwe identiteit ontwikkelen op basis van een leven zonder de persoon die gestorven is
We moeten kinderen helpen om een nieuwe identiteit te ontwikkelen zonder de persoon die gestorven is. Het leven van kinderen verandert wanneer een naaste overlijdt, dit houdt veranderingen in in het leven van de kinderen. Ze moeten een nieuwe identiteit opbouwen zonder de persoon. We moeten kinderen hierbij steunen en helpen.
5) Zoeken naar een zinvolle context voor de dood
Het kind zoekt naar een nieuwe zin van het leven. Ze stellen een heleboel vragen, waaronder vragen die we kunnen beantwoorden maar ook vragen waarop we geen antwoorden hebben. Dit is een normaal onderdeel van het rouwproces. We moeten de vragen van kinderen proberen te beantwoorden en ook durven toegeven dat er vragen zijn waar we geen antwoord op kennen. We moeten de vragen van kinderen aanvaarden en niet negeren of afwimpelen. Het is belangrijker om vragen te stellen dan om daadwerkelijk de antwoorden te vinden.
6) Nood aan een continue aanwezigheid van steunende volwassenen
Kinderen hebben nood aan volwassenen die aanwezig zijn en hun steunen zowel in hun verdriet als in nieuwe ervaringen of relaties. Ze hebben deze steun nodig gedurende de volgende jaren. We moeten kinderen leren dat ze verder moeten met het leven maar dat wil niet zeggen dat er geen verdriet meer mag zijn of over je verdriet mag praten.
In het volgende deel van het boek gaat men in over hoe men best kan reageren bij een fatale ziekte in het gezin of de familie. Hieronder geef ik de tips kort weer.
1) Zet problemen om in sterkten
Het is belangrijk om de ziekte niet als een hinderpaal te beschouwen, maar als een krachtig platform van waaruit men kinderen kan helpen om te begrijpen wat er aan de hand is en te laten voelen dat men van hen houdt. Hierbij is duidelijke communicatie erg belangrijk.
Het is belangrijk om te kijken naar 'overleven' vanuit het eigen standpunt maar het is minstens even belangrijk om dit te bekijken vanuit het standpunt van kinderen.
2) Realiseer een open communicatie
Kinderen hebben het recht om te weten wat er aan de hand is. Ze hebben hier ook nood aan want ze voelen erg snel dat er iets mis is. Het is belangrijk om kinderen duidelijk te maken dat over de ziekte en hun zorgen gepraat kan worden. Hierover praten is topprioriteit in dit proces. We moeten kinderen vertellen wanneer er iets verandert in huis dat invloed heeft op het kind. We zorgen op die manier voor voorspelbaarheid dat erg belangrijk is voor kinderen.
Het is belangrijk om kinderen drie zaken zeker te vertellen, namelijk dat men ernstig ziek is, de naam van de ziekte en wat men denkt dat er zal gebeuren. Op die manier zijn kinderen goed geïnformeerd. Dit neemt bij kinderen heel wat angsten weg.
Belangrijk om te onthouden is dat je niet alles moet vertellen. We moeten vertellen wat we denken dat het kind zal begrijpen, maar we mogen wel niets anders dan de waarheid vertellen.
We moeten kinderen ook duidelijk maken dat niemand de ziekte heeft veroorzaakt. Op die manier zorgen we ervoor dat ze zich niet schuldig gaan voelen en dat de ziekte niet besmettelijk is en dat je het niet zal krijgen door bij de zieke te komen. Op die manier zorgen we er opnieuw voor dat kinderen minder angsten hebben.
Het is belangrijk om te praten over de positieve werking van de behandeling met kinderen en niet over de neveneffecten. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat ze voorbereid zijn op vragen van anderen.
Creëren van een sfeer van openheid en bespreekbaarheid is dus ongelooflijk belangrijk in het proces.
3) Veranderingen in de gezinssituatie
Wanneer de zieke persoon wordt opgenomen in het ziekenhuis is het belangrijk om kinderen te helpen begrijpen wat er gebeurd en om de gevoelens die dit oproept te delen. We moeten kinderen uitleg geven over de veranderingen in de gezinssituatie. Daarnaast is het belangrijk dat ook jonge kinderen tijd kunnen doorbrengen bij de zieke in het ziekenhuis.
4) Betrek de kinderen zoveel mogelijk
Als kinderen dit willen, mogen ze aanwezig zijn bij het overlijden, mogen ze de overledene groeten, mogen ze deelnemen aan de uitvaart, etc. Maar het is belangrijk om ervoor te zorgen dat ze op voorhand goed geïnformeerd worden over wat er op dat moment zal gebeuren en op het moment zelf oog hebben voor gevoelens bij de kinderen en deze bespreekbaar te maken.
In het boek volgden nog enkele hoofdstukken aan bod over zelfdoding, echtscheiding en een nieuw gezin starten. In deze hoofdstukken wordt vooral gekeken vanuit het standpunt van de ouders of oudere kinderen. Daarom ga ik er op deze blog niet verder op ingaan.
Als afsluiting van het boek staan meer dan vijftig suggesties voor ouders, verzorgers, scholen en medewerkers in de gezondheidszorg. Suggesties die één voor één zeer bruikbaar en waardevol zijn. Ik vond dit persoonlijk een prachtig boek. Een boek dat iedereen moeten lezen en nooit meer vergeten. Vanuit het boek wordt duidelijk dat volwassenen écht heel veel kunnen betekenen voor een kind in rouw. Leerkrachten, die elke dag aan de slag gaan met kinderen, kunnen dus echt het verschil maken voor de kinderen. Daarom vind ik het erg belangrijk dat leerkrachten op de hoogte zijn van hoe kinderen rouwen en hoe ze hier beste mee omgaan.
Door je ogen te sluiten en de pijn te negeren, doe je een persoon in rouw alleen onrecht aan. Wanneer we rekening houden met suggesties - die vaak op niet meer dan menselijkheid berusten - kan je kinderen echt helpen groeien door de pijn van het verlies heen. We kunnen als volwassenen ongelooflijk veel betekenen voor kinderen en er zo voor zorgen dat ze uitgroeien tot gezonde volwassenen. Deze handen moeten we met beide handen grijpen, zeker als leerkrachten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten