STAP 4: Kinderen en hoe omgaan met de dood

Ik las het artikel: Tonnard, K. Kinderen en hoe omgaan met de dood. Katholieke schoolgids. Jrg. 56 (2002), nr. 1, pag. 10-20


Tonnard, K. is een inspecteur-adviseur Godsdienst die in scholen die geconfronteerd worden met verlies gaat ondersteunen. Ze vertelt dat in 1 op de 10 scholen die ze begeleid heeft, een leerling of leerkracht van de school stierf. Wat haar opvalt is dat heel weinig scholen voorbereid zijn op hoe ze met het verlies kunnen omgaan. Om deze reden volgen directies en leerkrachten vaak hun eigen aanvoelen, wat ervoor zorgt dat dit heel verschillende effecten kan geven. Ze vindt het vreemd dat men in het onderwijs zo verschillend omgaat met verdriet. Tonnard voelt sterk aan dat de reacties en het omgaan met kinderen in deze crisisperiodes afhankelijk zijn van het klimaat op school. Er zijn bijvoorbeeld klassen waar kinderen met kleine verdrietjes terecht kunnen. Als ze erin slagen om dit met 'klein verdriet' te realiseren is dit een goede voorbereiding op een rouwproces bij een sterfgeval. 

Verlies komt in verschillende gradaties en variaties voor op scholen, bijvoorbeeld: iets verliezen, gepest worden, verhuizen, ruzie hebben met iemand, etc. Rouwen is een verlies een plaats geven in je leven. Bij elke ingrijpende situatie van verlies kan er sprake zijn van een rouwproces. Verschillende facetten bepalen de intensiteit van het verdriet, bijvoorbeeld: de kwaliteit van de relatie met de persoon. 

Kinderen rouwen anders dan volwassenen. De stappen die kinderen in hun rouwproces zetten zijn dezelfde als bij volwassenen, maar er zijn enkele specifieke reacties van kinderen die samenhangen met hun leeftijd. Ten eerste merk je dat kinderen bezorgd zijn om hun eigen primaire behoeften. Ze stellen hierover vragen aan volwassenen. Vragen zoals wie brengt me naar de muziekschool?, wie gaat nu eten maken?, etc. zijn normale vragen. Ten tweede zien we dat kinderen sterk afhankelijk zijn van volwassenen bij het uiten van hun verdriet. Als ze bijvoorbeeld merken dat volwassenen hun verdriet niet uiten, zullen kinderen hun rouwen uitstellen tot ze zich veilig genoeg voelen. Daarnaast zien we ook dat kinderen zich schuldgevoelens aanmaken. Deze ontstaan doordat ze nog geen verbanden kunnen leggen en hun magisch denken hun gedachtensprongen mogelijk maakt. 

Hoewel elk kind uniek is kunnen we volgens het artikel toch een aantal leeftijdsgebonden reacties zien. 
- Kinderen tot drie jaar: 
Deze kinderen voelen al dat er iets gebeurd is. Dit kan je merken aan hun lichaamstaal, maar ze hebben nog een taal om zich uit te drukken. We merken duidelijke wijzigingen in hun gedrag, bijvoorbeeld: heel onrustig zijn, in een hoekje kruipen, etc. 

- Drie- en vierjarigen: 
Deze kinderen zijn duidelijk ontredderd en voelen verlies écht aan. Ze zien de dood vaak als iets tijdelijks en hebben het moeilijk met het definitieve karakter van de dood. 

- Vier- en vijfjarigen: 
Deze kinderen kunnen zich een al meer realistische voorstelling van de dood voorstellen, maar deze voorstelling geldt alleen voor oude mensen. Ze zien de dood als iets angstig, duister en associëren het met slapen. Ze kunnen heel moeilijk aanvaarden dat kinderen kunnen sterven. 

- Vijf- en zesjarigen: 
We merken dat deze kinderen opnieuw cyclisch denken. We zien dat kleuters op deze leeftijd meer vragen gaan stellen over de biologische kant van doodgaan. Dit komt doordat ze taalvaardiger zijn. Kleuters van deze leeftijd gaan zich vaak een eigen voorstelling van doodgaan maken. 

- Zeven- tot tienjarigen: 
Ze hebben niet alleen aandacht voor de biologische kant van de dood, maar ze zijn ook geïnteresseerd in wat er na de dood gebeurd. De metaforen die mensen gebruiken om de dood voor te stellen, zoals bijvoorbeeld de hemel interesseren hen. 

- Vanaf elf jaar: 
Deze kinderen kunnen beter abstract denken. We merken dat de manier waarop zij met de dood omgaan meer in de richting gaat van die van volwassenen. Jongeren gaan nadien op zoek naar betekenis en waarden van leven en dood.